دادرسی مالیاتی در قوانین مقررات ایران
حسین مشهوری -کارشناس رسمی مرکز کارشناسان رسمی و حسابدار رسمی
قسمت سوم
مقدمه و پیشینه:
در نظام مالیاتی ایران برای حل اختلافات مالیاتی، مراجع مختلف و متنوع پیش بینی و ایجاد گردیده است که در دو قسمت قبلی این نوشتار(منتشره در نسخ قبلی هفته نامه حامی عدالت ) انواع مراجع مالیاتی به شرح زیر احصا و مأخذقانونی ،موعد/جهت اعتراض و اشخاص واجد صلاحیت و اختیار برای طرح اعتراض به تفکیک هریک از مراجع فوق عنوان گردید:
مراجع مختلف حل اختلاف مالیاتی در نظام مالیاتی ایران
| ردیف | مراجع مختلف حل اختلاف مالیاتی | ردیف | مراجع مختلف حل اختلاف مالیاتی |
| 1 | اداره امور مالیاتی | 10 | موضوع تبصره ماده 37 ق.م.ب.ا.ا |
| 2 | هیأت حل اختلاف مالیاتی بدوی | 11 | هیأت عمومی شورای عالی مالیاتی |
| 3 | هیأت حل اختلاف مالیاتی تجدید نظر | 12 | هیأت موضوع ماده ۲۵۱ مکرر |
| 4 | شورای عالی مالیاتی | 13 | شعبه بدوی دیوان عدالت اداری |
| 5 | هم عرض (موضوع ماده ۲۵۷ ق.م.م) | 14 | شعبه تجدیدنظر دیوان عدالت اداری |
| 6 | موضوع ماده 161 ق.م.م | 15 | شعبه همعرض دیوان عدالت اداری |
| 7 | موضوع ماده ۲۱۶ ق.م.م | 16 | هیأت عمومی دیوان عدالت اداری |
| 8 | درخواست استرداد اضافه پرداختی | 17 | دادسرا و دادگاه ویژه مالیاتی. |
| 9 | مطالبه مالیات از غیر مودی | – – – – – – – – – – – – | |
در قسمت دوم این مقاله به تشریح وظایف و اختیارات اداره امور مالیاتی از منظر حل اختلاف مالیاتی ،که به عنوان اولین مرجع حل اختلاف مالیاتی در مراجع دادرسی مالیاتی ایران پیش‌بینی و ایجاد شده، پرداخته شد و در این قسمت به تشریح هیات حل اختلاف مالیاتی و انواع آن از ابعاد مختلف پرداخته میشود . در نظام مالیاتی ایران برخی تقسیم بندی انواع مراجع دادرسی مالیاتی از منظرهای مختلف، شامل موارد ذیل میباشد:
تقسیم بندی انواع مراجع دادرسی مالیاتی
| ردیف | نوع تقسیم بندی | انواع |
| 1 | ماهیت مرجع: | 1- اداری(توافقی یا سازشی) 2- شبه قضایی 3- قضایی |
| 2 | نوع رسیدگی: | 1-شکلی 2-ماهیتی 3-شکلی و ماهیتی |
| 3 | جایگاه سازمانی: | 1-درون سازمانی2- برون سازمانی |
| 4 | نوع جلسات: | 1- با حضور مودی 2-بدون حضور مودی |
| 5 | استقلال از مرجع تشخیص مالیاتی: | 1-وابسته 2-نسبی 3-مستقل |
در ادامه به بررسی هیأتهای حل اختلاف مالیاتی ،یکی از انواع مراجع حل اختلاف مالیاتی که خود این هیأتها نیزدارای تنوع زیاد از لحاظ جهت و علت، ورود به رسیدگی اعتراضات مودیان مالیاتی میباشد، پرداخته میشود.
تغییرات ساختار هیاتهای حل اختلاف مالیاتی از نظر اعضاء تشکیل دهنده
| ردیف | قبل از اصلاحیه( به موجب ماده 50 قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوب 02/03/1400) | بعد از اصلاحیه( به موجب ماده 50 قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوب 02/03/1400) |
| 1 | 1 ـ یک نفر نماینده سازمان امور مالیاتی کشور. | 1 ـ یک نفر نماینده سازمان امور مالیاتی کشور. |
| 2 | 2 ـ یک نفر قاضی اعم از شاغل یا بازنشسته با شرط وثاقت و امانت . | 2 ـ یک نفر از میان قضات بازنشسته یا حقوق دانان مطلع در امور مالیاتی با شرط وثاقت و امانت به درخواست سازمان امور مالیاتی و انتخاب رئیس کل دادگستری هر استان. |
| 3 | 3 ـ یک نفر نماینده از اتاق بازرگانی و صنایع و معادن جمهوری اسلامی ایران یا اتاق تعاون یا جامعه حسابداران رسمی ایران یا مجامع حرفه‌ای یا تشکل‌های صنفی یا شورای اسلامی شهر به انتخاب مودی
|
3 ـ یک نفر نماینده از اتاق بازرگانی، صنایع و معادن و کشاورزی ایران، اتاق تعاون ایران، جامعه حسابداران رسمی ایران، جامعه مشاوران رسمی مالیاتی ایران، مجامع حرفه ای، اتاق اصناف ایران، شورای اسلامی شهر، کانون وکلا، مرکز وکلا، کارشناسان رسمی و مشاوران خانواده که برای مدت سه سال منصوب می شوند. |
-مواردی که ذیل آنها خط کشیده شده در اصلاحیه اخیر اضافه شده است.
– مهمترین و اساسی ترین تغییرایجاد شده،مربوط به تعیین شخص مسئول انشاء کننده رای میباشد، که تا قبل از اصلاحیه توسط نماینده سازمان امور مالیاتی انشاء رای انجام میگرفت، ولی با اصلاحیه اخیر و در جهت ایجاد شرایط استقلال برای هیات حل اختلاف مالیاتی ،وظیفه انشاء رای به عهده نماینده بند 2 ( قضات بازنشسته یا حقوق دانان مطلع ) واگذار شده است.
– مودی همزمان با اعتراض به برگ تشخیص یا مطالبه مالیات یکی از مراجع مندرج در بند 3 بالا را به‌عنوان نماینده خود جهت شرکت در جلسات هیأت حل اختلاف مالیاتی معرفی می نماید.
– جلسات هیأتهای حل اختلاف مالیاتی با حضور هر سه عضو رسمیت می یابد و رأی هیأت با اکثریت آراء قطعی و لازم الاجراء است، ولی نظر اقلیت باید در متن رأی قید گردد.
ـ هیأتهای حل اختلاف مالیاتی دارای استقلال کامل بوده و صرفا اداره امور دبیرخانه ای هیأتهای حل اختلاف مالیاتی و تشکیل جلسات هیأتها به عهده سازمان امور مالیاتی می باشد.
انواع هیأتهای حل اختلاف مالیاتی:
| ردیف | نام هیأت حل اختلاف مالیاتی | موضوعات قابل طرح و رسیدکی | نحوه طرح اعتراض | مواد قانونی مرتبط |
| 1 | *بدوی | -اعتراض به برگ تشخیص انواع مالیاتهای ارث،املاک ،حقوق ،عملکرد و برگ مطالبه/استرداد مالیات بر ارزش افزوده
|
1-مراجعه مودی یا وکیل ایشان به اداره امور مالیاتی مربوط و تسلیم اعتراض کتبی ظرف سی روز از تاریخ ابلاغ برگ تشخیص.
2- در مواردی که برگ تشخیص مالیات / برگ مطالبه/استرداد مالیات ، ابلاغ قانونی شده باشد: 2-1- مودی ظرف سی روز از تاریخ ابلاغ برگ تشخیص مالیات قبولی خود را نسبت به آن کتبا اعلام نکند. 2-2- یا مالیات مورد مطالبه را به مأخذ برگ تشخیص پرداخت یا ترتیب پرداخت آن را ندهد ، مودی در حکم معترض به برگ تشخیص مالیات شناخته می شود و پرونده امر برای رسیدگی به هیأت حل اختلاف مالیاتی ارجاع می گردد. |
قسمت اخیر ماده 238 ،تبصره ماده239 ، ماده 240 ،ماده244 ،بند 10 تبصره 8 ماده 169 مکرر ، ماده 170 ،تبصره 1ماده 187ق.م.م
– – – — – – – ماده25 ق.م.ب.ا.ا |
| 2 | **تجدید نظر | -اعتراض به آراء هیاتهای حل اختلاف بدوی در ارتباط با انواع مالیاتهای ارث،املاک،حقوق ،عملکرد و برگ مطالبه/استرداد مالیات بر ارزش افزوده | ظرف مدت بیست روز از تاریخ ابلاغ رأی هیأت حل اختلاف مالیاتی بر اساس ماده(203) این قانون و تبصره های آن به مودی،از طرف مأموران مالیاتی مربوط یا مودیان مورد اعتراض کتبی قرار گیرد . | ماده 247 ق.م.م و ماده25 ق.م.ب.ا.ا |
| 3 | موضوع ماده 161 ق.م.م
|
درخواست اداره امور مالیاتی از هیات حل اختلاف مالیاتی جهت صدور قرار تامین به میزان مالیات مودی که هنوز قطعی نشده یا مراحل اجرایی طی نشده است. | به موجب بخشنامه مورخ 1401/08/18
ریاست محترم مرکز دادرسی مالیاتی |
ماده 161 ق.م.م و ماده25 ق.م.ب.ا.ا |
| 4 | هم عرض- موضوع ماده ۲۵۷ ق.م.م | زمانیکه آراء هیاتهای حل اختلاف مالیاتی از طرف شعب شورایعالی مالیاتی یا شعب دیوان عدالت اداری نقض رای بشود ،هیات هم عرض ورود به رسیدگی میکند. | با ارسال درخواست مودی به همراه آراءشعب شورایعالی مالیاتی و یا شعب دیوان عدالت اداری ،که منجر به نقض آراء هیاتهای حل اختلاف مالیاتی شده باشد. | ماده 257 ق.م.م و ماده25 ق.م.ب.ا.ا |
| 5 | ***موضوع ماده ۲۱۶ ق.م.م | شکایات ناشی از اقدامات اجرایی که درجهت وصول مالیات از طرف اداره اجرائیات ذیربط سازمان امور مالیاتی انجام پذیرفته است. | با طرح درخواست وشکایت مودی از اقدامات اجرایی و وصول مالیات قبل از قطعیت. | ماده 216 ق.م.م و ماده25 ق.م.ب.ا.ا |
| 6 | ****درخواست استرداد اضافه پرداختی مالیات | رسیدگی هیئت حل اختلاف مالیاتی نسبت به موضوع درخواست استرداد مالیات اضافه پرداختی مودی | چنانچه درخواست استرداد که از طرف مودی انجام شده مورد قبول اداره امور مالیاتی قرار نگیرد ، مودی مالیاتی ( متقاضی استرداد ) می تواند ظرف ۳۰ روز از تاریخ اعلام نظر اداره امور مالیاتی ، از هیات حل اختلاف مالیاتی درخواست رسیدگی نماید . | ماده 243 ق.م.م و ماده25 ق.م.ب.ا.ا |
| 7 | موضوع مطالبه مالیات از غیر مودی | در مواردی که مالیات به هر علت از غیر مودی مطالبه شده باشد. | با تسلیم درخواست مودی به انضمام ارائه دلیل، اسناد و مدارک ذیربط به اداره امور مالیاتی یا هیات حل اختلاف مالیاتی حسب شرایط پرونده. | تبصره ماده 157 ق.م.م |
| 8 | موضوع تبصره ماده 37 ق.م.ب.ا.ا | در مواقعی که مودی خارج از اراده خود، امکان پرداخت مالیات و عوارض برارزش افزوده را در مواعد مقرر نداشته باشد. | با تسلیم درخواست مودی جهت درخواست بخشودگی جریمه تاخیر پرداخت مالیات و عوارض ارزش افزوده | تبصره ماده 37 ق.م.ب.ا.ا |
| 9 | پایانه های فروشگاهی و سامانه مؤدیان | در صورت کتمان برخی از فعالیت ها و یا معاملات، …کم اظهاری یا بیش اظهاری مودی در سامانه مؤدیان و امتناع از اصلاح | مراتب تخلف مؤدی با اسناد و مدارک مثبته به هیأت حل اختلاف مالیاتی از طرف سازمان ارجاع میشود. | تبصره 4 ماده 169 ق.م.م ، مواد 9 و۲۱ قانون پایانه های فروشگاهی و سامانه مؤدیان |
*-اعتراض به برگ تشخیص/مطالبه و برگ استرداد صرفا” از سوی مودی و یا وکیل تام الاختیار ایشان قابل طرح و رسیدگی در هیأت حل اختلاف مالیاتی بدوی میباشد.
**- چنانچه آراء هیاتهای حل اختلاف بدوی از طرف مأموران مالیاتی مربوط یا مودیان مورد اعتراض کتبی قرار گیرد، موضوع اعتراض قابل طرح و رسیدگی در هیأت حل اختلاف مالیاتی تجدید نظر میباشد.
در صورتي كه رأي صادره هيأت بدوي از سوي يكي از طرفين مورد اعتراض تجديدنظرخواهي قرارگرفته باشد در مرحله تجديدنظر فقط به ادعاي آن طرف رسيدگي و رأي صادر خواهد شد.
***-با عنایت به قوانین و مقررات ذیربط موجود،هیات موضوع ماده 216 ق.م.م در مواقعی و بسته به شرایط پرونده مالیاتی، در مقام هیئت حل اختلاف مالیاتی بدوی یا تجدید نظر نسبت به درآمد مشمول مالیات مودی رسیدگی و النهایه مبادرت به صدور رأی می نماید.
****-بعد از اعلام نظر اداره امور مالیاتی ،که طبق رای شماره5474/4/30 مورخ 29/11/1373شورای عالی مالیاتی میباستی به درخواست مودی از طرف اداره امور مالیاتی به طور کتبی اعلام نظر شده باشد و در صورتیکه اعلام نظر مذکور مبنی بر عدم قبول استرداد باشد ، مودی مالیاتی ( متقاضی استرداد ) ظرف ۳۰ روز از تاریخ ابلاغ اعلام نظر، میتواند به این اعلام نظر طرح اعتراض در هیات حل اختلاف مالیاتی موضوع ماده 243 ق.م.م را بنماید .
پس از طرح پرونده در هیات موضوع ماده 243 ق.م.م و صدور رای ، با توجه به قطعی و غیر قابل تجدید نظر بودن رای صادره ، فقط می توان در اجرای ماده ۲۵۱ قانون مالیاتهای مستقیم ، نزد شورای عالی مالیاتی شکایت نمود.
ادامه مباحث متنوع مربوط به هیاتهای اختلاف مالیاتی در قسمتهای بعدی این نوشتار تقدیم حضور خواهد شد.